Zamek w Oświęcimiu
ZabytkiZwiedzanie

Zamek w Oświęcimiu

Zamek w Oświęcimiu to budowla wzniesiona w średniowieczu na szczycie wzgórza położonego nad rzeką Sołą.

Zamek w Oświęcimiu składa się z XIII-wiecznej wczesnogotyckiej wieży, dwukondygnacyjnego budynku na planie prostokąta z lat 1929–1931 wybudowanego na miejscu starszej budowli (stare skrzydło zamku pochodzi z początku XVI wieku). Znaczną część fortyfikacji została zniszczona przez zmieniające sie koryto Soły. Na wzgórzu zamkowym znajdują się resztki murów obronnych, bastei. Pod zamkiem ciągną się dwa tunele: jeden zbudowany przed 1914 rokiem  i drugi wydrążony przez Niemców w latach 1940–1944.

Wieża

Wieża zamku zbudowana jest na planie kwadratu o boku 10,5 metrów. Po wzniesieniu kamiennej budowli do wysokości 1,7 m nad poziom fundamentów, prace z nieznanych przyczyn przerwano, a po wznowieniu budowy zmieniono materiał budowlany na cegłę. Grubość ścian wieży u podstawy wynosi około 4 metrów. Dach wieży, kryty gontem, wieńczą dwie miedziane kule. Wewnątrz dachu znajduje się duże pomieszczenie mieszkalne z kominkiem. Od południowej strony wieży na poziomie dziedzińca znajduje się wejście wykonane w XIX wieku. Pierwotne, zwieńczone ostrołukowym portalem, znajduje się 10 m wyżej. Styl budowli, pomimo wielu napraw i rekonstrukcji, pozostał niezmieniony.

Wieża z XIII wieku - Fot. Bartosz Twarowski
Wieża z XIII wieku – Fot. Bartosz Twarowski
Historyczny wygląd zamku

Kiedyś, by wejść do zamku, trzeba było przejść po dwóch drewnianych mostach; pomieszczenia, w których podejmowano przybyłych, mieściły się na piętrze. Składały się na nie duża izba sądowa, dwa pokoje i dodatkowa sala. Po drugiej stronie zamku, też na piętrze, znajdowało się kilka izb i kaplica, pod nimi kancelaria i inne pomieszczenia.

W budynku sąsiadującym z wieżą, oprócz pomieszczeń mieszkalnych, były piekarnia, spiżarnie, sklepione piwnice, kuchnia, browar i słodownia. W zbrojowni przy pierwszej bramie przechowywano hakownice, kusze, działa kopijnicze, pawęże, sulice (krótkie włócznie z żelaznym ostrzem), włócznie, proch strzelniczy, kule żelazne, sypy do kusz.

Wejście do muzeum zamkowego - Fot. Bartosz Twarowski
Wejście do muzeum zamkowego – Fot. Bartosz Twarowski
Zamek w Oświęcimiu – Historia

Pierwsze wzmianki o kasztelanii oświęcimskiej (jednostce terytorialnej średniego szczebla w średniowieczu) pochodzą z czasu, gdy została ona przyłączona do księstwa opolskiego (lata 1177–1179). Przebudowę zamku przypisuje się synowi Mieszka Plątonogiego księciu Kazimierzowi. Świadczyć o tym mogą odkrycia archeologiczne w pobliżu wieży potwierdzające istnienie obiektu murowanego na wzgórzu zamkowym w pierwszej połowie XIII wieku. W 1241 gród został splądrowany przez Tatarów zmierzających na Śląsk. Po tym wydarzeniu miasto odbudowano i otoczono murami, a na wzgórzu rozpoczęto wznoszenie kamiennego stołpu (wieża obronna) na planie kwadratu. Koło tej wieży po uzyskaniu przez Oświęcim w 1291 przywileju sądowniczego kat wykonywał wyroki śmierci. W 1314 lub zamek został siedzibą pierwszego władcy Księstwa Oświęcimskiego – księcia Władysława I. W latach 1414–1433, przez cały okres swojego panowania, mieszkał na zamku książę Kazimierz I, syn Przemysława. W roku 1453 zamek przetrwał oblężenie byłego właściciela Jana IV, który nie mogąc się pogodzić z utratą rezydencji, dążył do jego odzyskania. W 1454 roku zamek wraz z księstwem oświęcimskim został oddany w hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 3 lata później sprzedany. Ponieważ król nabył lenna czeskie, musiał porozumieć się z królem Czech co do statusu tych włości. Na mocy traktatu głogowskiego (1462) zamek, jako część ziemi oświęcimsko-zatorskiej, stał się częścią Korony. Pierwszym kasztelanem został Mikołaj Słop. Król otoczył nowy nabytek, położony w sąsiedztwie Śląska, szczególną troską. Polecił odrestaurować zamek i mury miasta, umocnić system obronny i pogłębić fosy. W 1503 pożar strawił drewniane zabudowania, ocalał jedynie stołp oraz fundamenty. Odbudowa trwała wiele lat, a na potrzeby budowy zamku uruchomiono cegielnię i kamieniołom. Prace zakończono w 1534. Koszty odbudowy pokrył ustanowiony podatek powszechny i opłaty uzyskane za korzystanie z mostu zbudowanego w 1504. Zezwolenie na budowę mostu musiał potwierdzić sam król Aleksander Jagiellończyk, ponadto zwolnił miasto na 15 lat z podatków. Była to ostatnia wielka przebudowa zamku. Później budowla systematycznie traciła na znaczeniu. Pożar spowodowany przez Szwedów w 1656 przypieczętował upadek zamku. Lustracja z 1765 wykazała zniszczenia wszystkich zabudowań oprócz wieży i budynku południowego zamku. Powodzie w 1805 i 1813 podmyły wzgórze i zniszczyły mury obronne oraz budynki gospodarcze. Przez pewien czas w zamku mieścił się skład soli, po czym władze austriackie przeznaczyły go do rozbiórki, czego jednak nie zrealizowano, dzięki Kajetanowi Russockiemu, który kupił zamek na licytacji. Przebudowy z lat 1904–1906 i 1929–1931 ostatecznie zmieniły charakter zamku. O jego dawnym przeznaczeniu i obronności świadczyła już tylko gotycka wieża. W czasie II Wojny Światowej w zamku mieściła się siedziba niemieckich władz okupacyjnych.

Obecnie, odrestaurowana budowla jest własnością Urzędu Miejskiego w Oświęcimiu, a od 2010 roku jest siedzibą muzeum

 

Źródła:

– Dzieje Oświęcimia na tle dziejów ziemi oświęcimsko-zatorskiej. W: Elżbieta Skalińska-Dindorf: Kronika Oświęcimia. Oświęcim: Oświęcimskie Centrum Kultury, 2007

Podobne wpisy

Tomanowa Przełęcz

Łukasz Kurbiel

Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej

Łukasz Kurbiel

Kościół św. Anny w Nowym Targu

Łukasz Kurbiel

Ta strona korzysta z plików cookie. Zakładamy, że nie masz nic przeciwko, ale możesz zrezygnować, jeśli chcesz. Akceptuj Czytaj więcej