Najnowsze tematy:
Dodaj zdjęcie
Okoliczności zbudowania pierwszego kościoła w Giebułtowie związane są z rodziną księcia Władysława Hermana, który wraz ze swoją żoną Judytą Czeską długo oczekiwał na narodziny syna i wyprawił poselstwo do opactwa świętego Idziego w Prowansji z prośbą skierowaną do tamtejszych mnichów aby się modlili w intencji narodzin syna. Modlitwy mnichów do świętego Idziego zostały wysłuchane i w roku 1085 (1086?) urodził się syn, któremu nadano imię Bolesław. Niestety jego matka zmarła w kilka dni po rozwiązaniu.
W dowód wdzięczności za syna książę Władysława Hermana w roku 1086 podejmuje decyzję o zbudowaniu w Krakowie kościoła poświęconego świętemu Idziemu. Potem książę polecił aby w całym Królestwie jego rycerze zakładali kościoły poświęcone Świętemu, przez wstawiennictwo którego narodził się upragniony syn księcia , następca tronu, Bolesław . Wśród kilku tych fundacji wymienia się także Giebułtów (pow. Kraków).
Za Janem Długoszem przyjmujemy, że kościół w Giebułtowie powstał w roku 1086 chociaż możliwy jest okres sięgający do roku 1102 to jest do końca życia księcia Władysława Hermana.
Pośrednie informacje o pierwszym kościele giebułtowskim pochodzą z początku wieku XIV kiedy to podczas walk jakie w okolicach Ojcowa i Giebułtowa prowadził Władysław Łokietek z czeskim królem Wacławem , kościół ten został spalony i to za sprawą biskupa krakowskiego Jana Muskaty, który piastował tą godność z nadania swego protektora króla Wacława.
Miejsce gdzie stał ten kościół nie jest dokładnie określone. Przyjmuje się hipotetycznie, że są to okolice „Pola pod krzyżem”. Na taką właśnie lokalizację wskazują badania archeologiczne prowadzone tam w roku 1926 i w roku 1966. Archeolodzy udokumentowali tam 20 grobów szkieletowych położonych przy drodze do Pękowic na „Polu po krzyżem”. Porównując to odkrycie z innymi podobnymi cmentarzyskami postawiono hipotezę, że cmentarzysko giebułtowskie było nekropolią przykościelną.
Przy okazji badań odkrytego także w tym rejonie ciałopalnego grobu „książęcego” pochodzącego z okresu wpływów kultury rzymskiej, zwrócono uwagę, że w rejonie „Pola pod krzyżem” występuje „Uderzająco duża ilość brązu, bądź to w postaci pogiętych blach, bądź też stopów i tradycja lokalna wskazują, że w tym miejscu stał pierwszy kościół giebułtowski”.
Około dwadzieścia lat później od spaleniu pierwszego kościoła giebułtowskiego w aktach Stolicy Apostolskiej z lat 1325 -1327 odnotowano istnienie drugiego kościoła w Giebułtowie. W dokumencie „Kodeks dyplomatyczny Katedry Krakowskiej św. Wacława” nr 161 z roku 1337, powołując się na świadectwo Piotra z Giebułtowa, także odnotowano istnienie tego kościoła w Giebułtowie. Z pewnym uproszczeniem przyjęto więc, że drugi kościół w Giebułtowie zbudowano w roku 1325.
Kolejną informację o kościele giebułtowskim spotykamy dopiero u Jana Długosza, który w dziele Liber beneficiorum napisanym w latach 1470 - 1480 zanotował: „Giebułtów – wieś mająca kościół parafialny , drewniany pod wezwaniem św. Idziego ...”
W roku 1598 parafia w Giebułtowie jest wizytowana przez biskupa Jerzego Radziwiłła. W protokole zanotowano, że parafia posiada kościół drewniany usytuowany pośród cmentarza otoczonego ogrodzeniem. Podano także informację, że na profilowanej belce tęczowej znajdował się krucyfiks. Zwykle obok krzyża znajdowała się figura Matki Boskiej Bolesnej . A taka figura znajduje się w obecnym kościele a jej wykonanie datowane jest na wiek XV.
W zasadzie stwierdzenie o cmentarzu otoczonym ogrodzeniem powinno przesądzać sprawę lokalizacji tego kościoła bowiem to ogrodzenie istnieje do dziś chociaż zapewne z poważnymi zmianami, na przykład dobudowanie dzwonnicy. Brak jakichkolwiek śladów drugiego ogrodzenia kamiennego w innym miejscu Giebułtowa także świadczy o tym, że kościół czternastowieczny stał w miejscu kościół obecnego.
Kolejnym dowodem na tą samą lokalizację drewnianego kościoła z czternastego wieku i kościoła obecnego jest krypta grobowa pod prezbiterium, w której są pochowani członkowie rodu Oraczewskich zmarli w wieku XV oraz członkowie rodu Giebułtowskich zmarli w wieku XVI i na początku wieku XVII .
Podstawowe informacje o nowej budowli znajdujemy na tablicy erekcyjnej kościoła, na której napisano, że budowę zakończono w roku 1604.
Trzeba także rozstrzygnąć sprawę struktury budowli: czy jest to obiekt wzniesiony w okresie 1600 – 1604 jako jeden budynek czy jest to rezultat rozbudowy bowiem czasem można spotkać właśnie hipotezę o jego rozbudowie. Katalog zabytków z roku 1951 stwierdza jednoznacznie: „ ...obecny zbudowany w 1600 lub 1604”. Zwolennicy hipotezy „rozbudowy” powołują się na wyraźne ślady gotyku występujące w postaci żebrowego stropu kaplicy świętej Anny oraz w postaci okrągłych okien nad ołtarzem. Ta hipoteza zakłada, że obecne prezbiterium było nawą główną a ołtarz mieścił się w obecnej kaplicy świętej Anny. Takie wzajemne usytuowanie okrągłej nawy i prostokątnego prezbiterium (dziś jest to kaplica świętej Anny) uniemożliwiałoby tradycyjne usytuowanie ołtarza głównego skierowanego na wschód.
Rzekoma rozbudowa miałaby więc polegać na dobudowaniu , prostokątnej nawy głównej do rzekomo gotyckiej rotundy, z której wyburzono zachodnią połowę półkola. Zwolennicy tej tezy nie wskazują jednak tych części budowli, które pozostały z poprzedniego kościoła a przecież w protokole biskupa Jerzego Radziwiłła stwierdzono, że w roku 1598 kościół był drewniany i dlatego fragmentów poprzedniej budowli, za wyjątkiem krypty, nie ma.
Natomiast zagadką pozostaje kwestia: co się stało z drewnianym kościołem, który w roku 1598 znajdował sie w dobrym stanie a jednak po upływie zaledwie dwóch lat podjęto decyzję o budowie nowego, murowanego kościoła ? Zniszczenia kościoła drewnianego pochodzącego z początku XIV wieku dokonał prawdopodobnie huragan.
Obecną zakrystię dobudowano już w wieku XIX ale tej okoliczności nie możemy uznawać za rozbudowę świątyni .
Ze inskrypcji na wspomnianej już tablicy wynika , że parafia giebułtowska ma dwoje świętych Patronów a mianowicie Najświętszą Marię Pannę i świętego Idziego. Dlatego też parafia świętuje odpust dwukrotnie a to w dniu 3 maja i 1 września.
W dalszej części inskrypcji wymienia się Bernarda Maciejowskiego jako ówczesnego biskupa krakowskiego, króla Zygmunta III Wazę oraz plebana Sebastiana Nagrodio, profesora Akademii Krakowskiej z tytułem doktora filozofii i proboszcza Kolegiaty świętej Anny w Krakowie.
Na ścianach wewnętrznych kruchty południowej umieszczono wydobyte z krypty pod ołtarzem cztery nagrobne płyty rodziny Giebułtowskich: Kaspara, Barbary, Gabriela i Katarzyny.
Na ścianie wewnątrz kościoła umieszczono jeszcze płytę nagrobną małżeństwa Stanisława i Barbary Oraczewskich (Oraczowskich ?) z Przybysławic. Na płycie wyryto trudny do odczytania rok 1477 lub 1499. Wynika z tego, że obok figury Matki Bożej spod krzyża umieszczonej na belce tęczowej, płyta jest najstarszym przedmiotem znajdującym się w kościele. W krypcie znajdują się jeszcze nie przebadane groby. Świadczy o tym napis na płycie zakrywającej wejście do piwnicy.
Nad portalami obydwu wejść umieszczone są herby Jakuba Tomaszewskiego herbu „Bończa” i herb Barbary to jest „Szreniawa”. Prawie na pewno herby te świadczą o znaczącym wkładzie tej rodziny w dzieło budowy kościoła giebułtowskiego. Nie ma natomiast żadnego znaku świadczącego o udziale w fundacji innych osób. Być może był jakiś znak na freskach wewnątrz kościoła ale został zniszczony.
Identyfikacja nazwiska fundatora nie jest ostatecznie przesądzona bowiem na tablicy erekcyjnej starannie usunięto tekst w dwóch przedostatnich wierszach gdzie powinno być zapisane nazwisko dobroczyńcy finansującego budowę.
Na podawaną czasem informację jakoby Kaspar Giebułtowski herbu „Lis” ufundował kościół nie ma dowodów. Znając Jego sytuację rodzinną i majątkową raczej należy wykluczyć możliwość poniesienia przez Niego wydatków na budowę.
Kaspar miał dwie córki i kiedy w roku 1595 owdowiał, stracił prawdopodobnie nadzieję na utrzymanie wieczystej dzierżawy majątku giebułtowskiego, która była dziedziczna ale tylko na potomków męskich. Oprócz tego był to niewielki majątek tak zwany rycerski, przysługujący urzędnikom na Wawelu a takimi urzędnikami byli właśnie Giebułtowscy. Widać z tego, że ostatni z tego rodu nie brał udziału w finansowaniu budowy chociaż na tablicy epitafijnej utytułowano go „kolator” czyli dobroczyńca kościoła.
Bryła kościoła giebułtowskiego została zbudowana w stylu przejściowym, nazywanym „kalisko – lubelskim”. Jest to jednak budowla uboższa od innych kościołów budowanych w tej manierze bowiem nie posiada dekoracji stiukowych charakterystycznych dla tych kościołów . Ołtarze kościoła to barok i rokoko. Natomiast freski na ścianach namalowano w stylu późnego renesansu.
O wartości zabytkowej i artystycznej tych fresków decyduje ich wiek oraz kunszt rzemiosła malarskiego, który nadał malowidłom wyjątkową trwałość. Freski a w kilku wypadkach rzeźby przedstawiają wizerunki 24 świętych Osób.
Autor niniejszego artykułu podjął próbę wyjaśnienia genezy wyboru tych wizerunków.
Przede wszystkim wyjątkowo bogaty katalog Świętych Osób w naszym kościele to ilustracja katolickiej, sformułowanej w Trydencie, prawdy wiary o Świętych Obcowaniu. To zagadnienie było jednym z najważniejszych tematów obrad Synodu Trydenckiego.
Natomiast poszczególne grupy wizerunków związane są z zasługami j świętych Osób dla kilku wcześniejszych soborów lub dla procesów reformowania Kościoła powszechnego .
Jest też grupa wizerunków świętych Osób, której dobór był determinowany uczczeniem dobroczyńców giebułtowskiego kościoła pochodzących z rodu Giebułtowskich, Tomaszewskich lub Oraczowskich.
Doboru wizerunków kilku świętych Osób dokonał pleban kościoła dr Sebastian Nagrodio. Są świeta Anna, święty Jan z Kęt i prawdopodobnie święty Dionizy.
Kolejna grupa świętych czczonych w giebułtowskim kościele to Ewangeliści. Ich wizerunki namalowane są na suficie kaplicy świętej Anny a figurki przedstawiające Ich umieszczone są na ambonie.
Na uwagę zasługują zwieńczenia nastawy ołtarza głównego i ołtarza świętej Anny. Są to otwarta księga symbolizująca Słowo Boże oraz „Oko Opatrzności”.
Wróćmy jednak do historii. Z protokołu po wizytacji biskupa Michała Kunickiego przeprowadzonej w roku 1727 dowiadujemy się , że do „nawy głównej od południa przylegała drewniana kruchta. Za prezbiterium na terenie cmentarza stała drewniana dzwonnica i kostnica – obydwa budynki na podmurówce” . Wśród własności parafii wylicza się „Pole pod krzyżem”.
W roku 1760 biskup Poniatowski w protokole wizytacyjnym zapisał, że mury kościoła były popękane, polichromia pozaciekana, dach dziurawy a wieżyczka sygnaturki grozi zawaleniem.
Z roku 1848 pochodzą informacje o dobudowaniu murowanej kruchty wejściowej od południa, do której przeniesiono płyty nagrobne z krypty pod prezbiterium. Skasowano wtedy mieszkalne piętro nad zakrystią i zamalowano polichromię. Należy przypuszczać, że zabieg ten miał na celu „poprawienie „ estetyki kościoła , gdyż ściany były pokryte sadzą ze świec, które w owym czasie były jedynym źródłem światła w kościele. Przypuszczalnie dla zapewnienia stateczności budowli przebudowano zachodnia ścianę szczytową.
Okres zaborów na szczęście nie wyrządził szkody naszemu kościołowi. Możemy tylko odnotować, że Giebułtów dopiero w trakcie „trzeciego rozbioru” Polski znalazł się pod zaborem austriackim ale w roku 1809, po zwycięstwie księcia Józefa Poniatowskiego pod Raszynem, Kraków z Giebułtowem zostaje włączony do Księstwa Warszawskiego. Po Kongresie Wiedeńskim Giebułtów został objęty granicami Wolnego Miasta Krakowa ale gdy w przededniu Wiosny Ludów, w roku 1846 w Krakowie wybuchło, skierowane przeciw zaborcy powstanie, Austria likwiduje autonomię Miasta i jego obszar (wraz z Giebułtowem) wciela do Cesarstwa Habsburgów.
W drugiej połowie wieku XX, po dłuższej przerwie, podjęto konieczne prace remontowe przy naszym kościele. Skasowano wtedy pozorny kolebkowy sufit drewniany i odsłonięto polichromię.
W roku 1987 przeprowadzono konserwacje ołtarzy i figury Chrystusa Frasobliwego pochodzącej z roku 1644.
W latach 1999 – 2004 dokonano konserwacji ambony, belki tęczowej i prospektu organowego. Jubileusz czterystu lat konsekracji obecnego kościoła świętowaliśmy w roku 2004.
Istotnym elementem historii najnowszej kościoła, chociaż niematerialnej, jest kult świętego Jana Pawła II. Wokół kościoła ułożono dwadzieścia siedem głazów wapiennych .Upamiętniają one odwiedziny kardynała Wojtyły w Giebułtowie i dwudzieścia siedmiu lat pontyfikatu papieża Jana Pawła II.
W roku 2011 podjęto remont kamiennego muru okalającego kościół. Przeprowadzono również konserwację figury Matki Najświętszej, Madonny Giebułtowskiej, stojącej we wnęce południowej ściany dzwonnicy. Figura ta została osłonięta specjalnym oknem.
Bardzo pilnym jest remont więźby dachowej i sygnaturki. Potrzeba szybkiego remontu dachu wynika z wymienionego na wstępie opracowania „Inwentaryzacja …” autorstwa R. Kańskiego i T. Długosza. Inwentaryzacja będzie załącznikiem do wniosku o pozwolenie na budowę i do wniosków o dofinansowanie kosztownych opracowań dokumentacyjnych i prac remontowych i konserwatorskich.
Przy redakcji niniejszego tekstu wykorzystano następujące publikacje:
1. Inwentaryzacja Architektoniczno Konserwatorska kościoła w Giebułtowie wykonana w Studiu Projektowym Modulus przez mgr inż. Ryszarda Kańskiego i mgr inż. Tomasza Długosza w grudniu 2011 roku. Opracowanie to zostało przekazane nieodpłatnie na rzecz naszej parafii i nie jest publikowane. Jeden egzemplarz znajduje się w zbiorach kancelarii parafialnej a jeden w bibliotece Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Giebułtowie.
2. Kult św. Idziego w Polsce w świetle wezwań kościołów. Autor: Ks. Stanisław Bober.
Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Opole 2004.
Książka zawiera obszerną biografię naszego Świętego Patrona.
3. Święty Idzi w Giebułtowie. Autor: Paweł Pencakowski. Tygodnik Powszechny nr 52/1982.
4. Percepcja dzieł dawnej sztuki i pamiątek przeszłości w Diecezji Krakowskiej. Autor Paweł
Pencakowski. Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie.
Kraków 2009.
5. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Tom I. Zeszyt 6 - Powiat Krakowski. Opracował Józef
Lepiarczyk pod redakcją doc. dra Jerzego Szablowskiego. Ministerstwo Kultury i Sztuki.
Warszawa 1951.
6. Historia Giebułtowa. Autor : Antoni Pogan. Strona www.zsp.giebultow.pl Zakładka: Z kart
historii Giebułtowa.
7. Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Jan Długosz. PWN. 2009.
8. Jan Długosz: Liber beneficiorum . Tekst dostępny w Internecie
9. Anonim tzw. Gall: Kronika Polska w przekładzie Romana Grodeckiego. Ossolineum Wrocław
1965 r.
10. Mistrza Wincentego Kronika Polska w tłumaczeniu Kazimierza Abgarowicza i Brygidy Kurbis .
Wydawnictwo PWN. Warszawa 1974
Antoni Pogan
Giebułtów, 18.09.2014
 |
 |
 |
 |
 |
 |
